Zapraszamy w poniedziałek, 25 września 2023 r., o godz. 17.00, do Muzeum Narodowego w Szczecinie – Centrum Dialogu Przełomy na debatę pt. „Sowieci do domu!”.
Pretekstem do spotkania będzie 30. rocznica wycofania z Polski wojsk sowieckich, stacjonujących w naszym kraju od końca drugiej wojny światowej. Swój udział zapowiedzieli: Leszek Smykowski, Marek Tałasiewicz, Ryszard Techman i Ewaryst Waligórski.
Do 1955 r. status prawny wojsk sowieckich w Polsce – Północnej Grupy Wojsk był nieuregulowany. Sytuacja zmieniła się z chwilą powstania Układu Warszawskiego i utworzenia Zjednoczonego Dowództwa Sił Zbrojnych państw, które były stronami Układu. Teoretycznie jednostki sowieckie miały być wykorzystywane do obrony wzajemnej, praktycznie używane były jako straszak podczas przełomów społeczno-politycznych np. w październiku 1956 r. czy kilka miesięcy przed wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego.
O wycofaniu wojsk sowieckich z Polski zaczął rozmawiać rząd Tadeusza Mazowieckiego już jesienią 1989 r. Podpisanie układu w tej sprawie było warunkiem udzielenia zgody przez Polskę na wycofanie przez jej terytorium wojsk sowieckich z NRD. Na przełomie 1989 i 1990 r. w Polsce stacjonowało ponad 53 tys. sowieckich żołnierzy, było też około 40 tys. członków ich rodzin oraz kilka tysięcy administracji obsługującej PGW. Oficjalne wycofywanie jednostek zaczęło się w kwietniu 1991 r. W trakcie pożegnania wyjeżdżających z Bornego Sulinowa wystąpił dowódca PGW gen. Wiktor Dubynin i ujawnił, że na terenie Polski Sowieci dysponowali bronią jądrową.
Pełen pakiet porozumień, dotyczący wycofania wojsk, podpisał rząd Jana Olszewskiego w maju 1992 r. Pół roku później Polskę opuściła ostatnia jednostka bojowa, były to kutry torpedowe stacjonujące w Świnoujściu. Ostatnia jednostka łączności wyjechała z terytorium RP jesienią 1993 r. Symbolicznie – 17 września 1993 r., w 54. rocznicę ataku ZSRS na Polskę, Lech Wałęsa przyjął w Belwederze grupę wyższych stopniem sowieckich wojskowych, którzy kilka godzin później opuścili Polskę na zawsze.
Leszek Smykowski, współzałożyciel Niezależnego Zrzeszenia Studentów w Akademii Rolniczej w Szczecinie, działacz Konfederacji Polski Niepodległej, kolporter prasy niezależnej w czasie stanu wojennego, organizator spotkań samokształceniowych z zakresu historii najnowszej. Poseł na Sejm drugiej kadencji, organizator demonstracji przeciwko stacjonowaniu w Polsce wojsk sowieckich – petycję w tej sprawie z zebranymi podpisami wręczył sowieckiemu konsulowi w Szczecinie.
Marek Tałasiewicz współzałożyciel NSZZ „Solidarność” na Politechnice Szczecińskiej, redaktor i wydawca prasy nielegalnej w województwie szczecińskim, członek Rady Obywatelskiego Komitetu Porozumiewawczego Ziemi Szczecińskiej. Wojewoda szczeciński i zachodniopomorski.
Ewaryst Waligórski, współpracownik Ruchu Praw Człowieka i Obywatela a także warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej, delegat na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, internowany w stanie wojennym. Po 1989 r. wiceminister, a potem minister transportu w rządach Tadeusza Mazowieckiego, Jana Krzysztofa Bieleckiego i Jana Olszewskiego. Członek ministerialnego zespołu, prowadzącego negocjacje o wycofaniu wojsk sowieckich i rosyjskich z Polski.
Ryszard Techman, historyk, archiwista do 2022 r. dyrektor Centralnego Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie. Autor kilkudziesięciu publikacji z zakresu administracji, gospodarki morskiej, dziejów archiwów i archiwaliów oraz polityki zagranicznej po drugiej wojnie światowej. Autor kompleksowego opracowania pt. „Armia radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945–1956”.