„Panta Rei III” oraz „Wiążąca snopek” Bernharda Heiligera

W Muzeum Narodowym w Szczecinie przy Wałach Chrobrego można oglądać dwie rzeźby – „Panta Rei III” oraz „Wiążąca snopek” – Bernharda Heiligera, najważniejszego niemieckiego artysty nowoczesnego pochodzącego ze Szczecina. 

Bernhard Heiliger urodził się w Szczecinie 11 listopada 1915 roku jako czwarte dziecko kupca bławatnego Hermanna Heiligera i Anny Helene z domu Gensen.

W 1921 roku rozpoczął naukę w szkole im. Barnima przy Scharnhorststraße (dziś ul. Unisławy 32). W latach 1930–1933 terminował w zakładzie kamieniarskim, by kolejne siedem semestrów kształcić się w szczecińskiej uczelni artystycznej – Praktycznej Szkole Pracy Projektowej. Mieściła się w nowym modernistycznym budynku miejskich szkół rzemieślniczych, wzniesionym przy Grünhofer Markt (dziś pl. Jana Kilińskiego 3). Heiliger wybrał pracownię rzeźby Kurta Schwerdtfegera – absolwenta weimarskiego Bauhausu, którego awangardowy model sztuki i edukacji właśnie poddawano krytyce w narodowo-socjalistycznym systemie kultury oficjalnej.

Udział młodego rzeźbiarza w dorocznej wystawie Pomorskiego Związku Artystów, którą gościło Muzeum Miejskie w grudniu 1937 roku, zaowocował zakupem prezentowanej tam figury Wiążąca snopek do zbiorów publicznych. Konserwatywny temat nawiązywał do popieranej przez nazistów regionalistyki, lecz lekko archaizująca stylizacja wynikała z praktyki modernistycznej. Tę ostatnią Heiliger porzucił na kilka najbliższych lat, kiedy w ramach dalszego kształcenia w berlińskim Państwowym Zespole Szkół Sztuk Pięknych i Stosowanych stał się uczniem ulubieńca władzy – Arno Brekera.

Wyparcie się drugiego mistrza w procesach denazyfikacyjnych oraz wybór surrealizująco-abstrahującej formy od 1946 roku ułatwił Heiligerowi akces do środowiska polityczno-kulturalnego Republiki Federalnej Niemiec. Modernizm, popierany przez aliancki protektorat USA, Wielkiej Brytanii i Francji, stał się artystyczną dewizą nowego kapitalistycznego państwa. Heiliger uwiecznił jego twarze, m.in. w portretach pisarza Carla Ludwiga Skutscha, kompozytora Borisa Blachera, aktorów Ernsta Schrödera i Ottona Eduarda Hassego, awangardowych malarzy Karla Hofera i Alexandra Camaro, kolekcjonerów malarstwa nowoczesnego Viktora Langena i Markusa Krussa, muzealnika Kurta Martina – inicjatora cyklicznych wystaw sztuki współczesnej documenta, architekta Waltera Gropiusa – żyjącego na emigracji założyciela Bauhausu, zwłaszcza zaś polityków Ernsta Reutera – legendarnego burmistrza Berlina Zachodniego, Theodora Heussa – prezydenta RFN, a także Ludwiga Erharda – kanclerza państwa.

Od połowy lat pięćdziesiątych Heiliger realizował liczne wielkoformatowe reliefy zdobiące gmachy użyteczności publicznej. Pierwszą wersję ogromnej (375 x 648 cm) brązowej płaskorzeźby Panta Rhei (1962–1963) przeznaczono dla ambasady RFN w Paryżu. W kolejnych dekadach powstały cztery wariacje na ten sam temat w różnych materiałach – drewnie, poliestrze, aluminium i żelazie. Tytuł zaczerpnięty z Heraklita („wszystko płynie”) miał według artysty znaczenie autobiograficzne.  

Szymon Piotr Kubiak

 

heiliger 1

Bernhard Heiliger (1915 Szczecin – 1995 Berlin)
Panta rhei III
1979–1980, aluminium
własność: Berlin Hyp AG, depozyt w MNS (dzięki współpracy z Bernhard-Heiliger-Stiftung)

 

wiazaca snopek 1

Bernhard Heiliger (1915 Szczecin – 1995 Berlin)
Wiążąca snopek
1937, sztuczny kamień
kolekcja prywatna, depozyt w MNS 

 

wielki luk

Przed Muzeum Narodowym w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina można podziwiać kolejną rzeźbę Heiligera - „Wielki Łuk”. Kolejny obiekt – brązową rzeźbę „Pókula II” można zobaczyć na wystawie „Hans Stettiner i Jan Szczeciński. Życie codzienne w Szczecinie w XX wieku”. W kolekcji Muzeum znajduje się jeszcze jedna rzeźba artysty – „Połkula IV” oraz rysunek (bez tytułu) z lat ’70 XX wieku. 

polkula 1
Bernhard Heiliger (1915 Szczecin – 1995 Berlin)
Półkula II, 1969 (2005)
brąz
Muzeum Narodowe w Szczecinie

 

polkula 2

Bernhard Heiliger (1915 Szczecin – 1995 Berlin)
Półkula IV, 1969 (2005)
brąz
Muzeum Narodowe w Szczecinie

 

rysunek heiliger

Bernhard Heiliger (1915 Szczecin – 1995 Berlin)
b.t., lata 70. XX w.
czarna kredka, tusz, papier
kolekcja prywatna, depozyt w MNS

 

tablica

Na elewacji kamienicy przy ul. Swarożyca 11 – domu rodzinnego Heiligera – dzięki inicjatywie Muzeum Narodowego w Szczecinie w 2015 roku zawisła tablica pamiątkowa. 

 

 

katalog

W muzealnych księgarniach lub w e-sklepie Muzeum Narodowego w Szczecinie można nabyć katalog wystawy "Bernhard Heiliger" z 1998 roku.